Қолдың ұсақ моторикасының дамуының диагностикасы.

Қолдың ұсақ моторикасының дамуының диагностикасы.

(Гончаренко О.Н. авторлығы)

Ұсақ моторика деңгейін анықтау және қол қозғалысын үйлестіру өз жұмысын дұрыс жоспарлауға және балалардың сөйлеу дамуында алға жылжу деңгейін білуге мүмкіндік береді.

Кіші мектеп жасына арналған диагностика

Мектепке дейінгі кіші жастағы балалардың шағын моторикасының даму деңгейін келесі тапсырмалардың көмегімен анықтауға болады:

№ 1 тапсырма

 Көру үлгісі бойынша орындау:

•  1 және 2 саусақтарды сақинаға қосыңыз - " O-KEY" 
• саусақтар жұдырыққа жиналған, 2 және 3 саусақтар созылған - " қоян"
• 2 және 3 саусақтар- " ешкі-дереза".    Сол қолмен тура осылайша орындау.

№2 тапсырма

Көру талдағышын өшіре отырып, тактильдік үлгі бойынша орындау:

•  көзді жауып  қолмен "қоян" және " ешкі" көрсету
• көзді ашып  қимылдарды қайталау

№3 тапсырма

 Көру талдағышын қоспай қалыпты өзгерту:

*   Ересек адам бұл қалыпты сол қолымен жасайды, бала оң қолдымен және қайталайды керісінше ("қоян" және "ешкі")

Психология тұрғысынан нәтижелерді бағалау.

1. бала қажетті қозғалыс жинағын таба алмайды (саусақтарды ауыстырады, басқа қолмен көмектеседі, қателеседі)

Бағалау: кинестетикалық праксистің бұзылуы, сол қол – оң жартышар оң қол немесе екі жақты.

1. баланың кеңістіктегі қалпы дұрыс емес.

Бағалау: көру-кеңістіктік қозғалысының бұзылуы.

3) бала оң жақ сұқ саусақты ғана жасайды, сол жақты - орындамайды.

Бағалау: бір жақты кеңістіктік агнозия.

4) жаңа қалыпқа әрең ауысып, алдыңғы қозғалыстардың бірін қайталайды.

Бағалау: қозғалыстардың инерттілігі (алдыңғы үлестері).

5) басқа қолға берңлген қалыпты орындай алмайды  (Оңнан  солға -  сол жақ жарты шарының; солдан оңға-оң жақ жарты шарының  бөлігі).

Бағалау: қозғалыстың кинестетикалық негізінің бұзылуы.

Тәрбиешінің нәтижені  бағалауы.

( + )- 0 ұпай - бала тапсырманы орындай алмады.

(- )- 0,5 ұпай-бала ересектердің көмегімен орындады.

( = )- 1 ұпай – бала тапсырманы орындады.

3-4 жастағы балаларға арналған тапсырмалар:

1. Саусақ мұрынмен амандасады.

Тапсырманы алдын ала көрсеткеннен кейін балаға көзді жабу және оң қолдың сұқ саусағымен а) мұрынның ұшына; Б) сол құлақтың ұшына түрту ұсынылады.

Тапсырма сол ретпен екінші қолмен қайталанады.

Бағалау-қорытынды.   Дұрыс орындалған тапсырма - норма; егер бала дәлсіздікке жол берсе (мұрынның, құлақтың ортасына немесе жоғарғы бөлігіне дейін  жеткізсе), бұл оның координациялық механизмдерінің жетілмегенін және жас мөлшеріне сәйкес еместігін көрсетеді.

1. Монетаны қорапқа салыңыз.

Үстелге көлемі 10x10 см картон қорап қойылады.

 5 см қашықтықта диаметрі 2 см 20 металл (жетондар, түймелер) шашып тасталады. Ересектің сигналы бойынша бала  барлық монеталарды бір-бірден  қорапқа мүмкіндігінше тезірек салу  керек. Тапсырма кезекпен сол және оң қолмен орындалады.

Бағалау-қорытынды.   Дұрыс және орындалу  уақыты: жетекші қол үшін-15 секунд, екіншісі үшін-20 секунд  норма болып саналады.

1. Саусақпен шеңберлер сыз.

10 секунд ішінде сұқ саусақты алға қарай созылып, бала ауада кез-келген өлшемдегі бірдей шеңберлерді (қолдар қарама-қарсы бағытта қозғалады) сызуы тиіс.

Бағалау-қорытынды.Егер бала бір уақытта екі қолын бір жаққа қозғаса немесе әртүрлі өлшемдегі шеңберлерді салса, тапсырма орындалмады.

1. Сәлемдесейік (жетекші қолдың қозғалыстарын автоматтандыру механизмдерін бағалауға тапсырма).

Ересек  адам балаға: а) сәлемдесу үшін сол қолды – "сәлем берейік" 6) алдымен оң қолды, содан кейін сол қолды, екі қолды созуды ұсынады.

Бағалау-қорытынды.   Егер бала "сәлемдесуді" орындаса -бұл норма. Еркін әрекеттерді түзетудің төмен деңгейіне артық қозғалысты көрсетеді: бала қарама-қарсы қолдың буынын қысады; иықты көтереді; ауызды ашады және т. б.

4-5 жастағы балаларға арналған тапсырма.

1 блок.

Саусақ фигураларын қайталауға арналған жаттығулар

•  "Петушок" (алақан жоғары, сұқ саусақ бас бармаққа тіреледі, қалған саусақтардың арасы ашық және жоғары көтерілген);
•  "Қоян" (орта және сұқ саусақтарын жоғары созу, бұл ретте аты жоқ саусақты және шынашақты алақанға бас бармақпен басу);
• • "Жалауша" (төрт саусақ – сұқ, ортаншы, атаусыз және шынашақ – бірге, ал үлкен саусақ төмен түсірілген, алақанның сырты өзіне);
•  "Шанышқы" (үш саусақты жоғары созу – сұқ, ортаншы және атаусыз – арасын ашып жоғары көтеру, бас бармақпен шынашақты алақанда басып тұру).

Барлық жаттығулар көрсетілгеннен кейін орындалады. Күрделі фигураларды орындау кезінде балаға саусақтардың дұрыс позициясын қабылдауға көмектесуге болады. Бұдан әрі бала өз бетінше әрекет етеді.

2 блок.

Аяқтауға арналған жаттығулар

•  Түзу сызық сыз;
• Ирек сызық сыз;
• Сынық сызықты (дуал) аяқта.

Осы жаттығуларды орындау кезінде, жылдың басында, баланың қарындашты қалай ұстағанына, қандай қолда қарындашпен сызықты қалай жалғастыратынына назар аударылады: басып немесе баспай сызылған, сызық жіңішке, үзік, жалпақ.

3 блок.

Қағазбен жұмыс

•  Қайшымен қию (баланың қол қимылдарының координациясы қалай қалыптасқанын анықтаймыз);
•  Қағаз парағын жартысына бүгу (жұмыста екі қолдың бірге жұмыс жасауын анықтаймыз).

4 блок.

Қимылдарды үйлестіруге арналған жаттығулар.

•  "Алақан, жұдырық, қабырға" - алдымен балаларға бұл жаттығуды қалай орындау керектігін көрсетеміз. Бала жаттығудың  ретін есте сақтап, 1, 2, 3 есебінен орындайды.

Қырыққабат тұздаймыз. Сорпаға тұз саламыз (бала тұз кесектерін ұсақтайды); Шарикті домалату.

Ұсақ моториканың дамуын зерттеу әдістемесі.

( + )- 1 балл – тапсырманы орындады;

(- )- 0 ұпай-тапсырманы орындай алмады;

( = )- 0,5 ұпай-ересек адамның көмегімен;

2-балл және төмен-төмен деңгей;

2-2, 5 балл-орташа деңгей;

3-4 балл-жоғары деңгей;

2 балл және одан төмен – төмен деңгей) - мұндай балаларда шағын моторика жас ерекшелігінен өте артта қалады. Қозғалыстар, саусақтар үйлесімділігі, ептілік байқалмайды. Қол қимылдарын үйлестіру бұзылған. Балалар қайшымен жұмыс істеуге қиналады; парақты екіге бүгуді; қарындашты дұрыс ұстай алмайды, сызықтар үзік, қисық болады. Қозғалыстың жалпы координациясы, олардың мақсатқа бағыттылығы, дәлдігі бұзылған. Балалар еліктеу қозғалыстарында, үлгі бойынша іс-әрекеттерді орындауда қиналады, олардың элементтерін қалдырып кетеді.

2-2, 5 балл (орташа деңгей) – балаларда жалпы және ұсақ моторика жақсы дамыған. Бірақ балалар саусақтарына  жаттығуларды жылдам ауыстырғанда, қағаздан қиып, құрастырғанда аздаған  қиындықтарға тап болады.

3-4 балл (жоғары деңгей) – балаларда жалпы және ұсақ моторика жақсы қалыптасқан. Айқындық пен қозғалыстарды үйлестіру жақсы дамыған. Қолдың саусақтары мен қолдарының қозғалысы дәл, епті, барлық тапсырмаларды тез және оңай орындайды.